Rozmowa z Andrzejem Sadowskim, wiceprezydentem Centrum im. Adama Smitha*

Red.: Czy polski system podatkowy sprzyja rozwojowi przedsiębiorczości?

Andrzej Sadowski: Absolutnie nie. Trudno go nawet nazwać systemem podatkowym. Jest to raczej wewnętrznie sprzeczny i niespójny zlepek przepisów jeszcze z PRL-u, który ciągle jest „ulepszany”. Stwarza sytuacje krymino- i korupcjogenne. Generuje tzw. szarą strefę i sprzyja przestępczości gospodarczej. Inną jego cechą jest to, że stawki podatkowe są wysokie (na poziomie zamożnej zachodniej Europy) od dość niskich zarobków. Polska gospodarka, przedsiębiorcy a przede wszystkim zwykli ludzie pilnie potrzebują systemu podatkowego, dającego możliwość uczciwego i legalnego pomnażania swoich majątków.

Red.: Obserwujemy ostatnio wzrost koncesjonowania poszczególnych rodzajów działalności gospodarczej. Proces ten odbywa się pod hasłem „ochrony konsumenta”. Czy rzeczywiście na koncesjonowaniu gospodarki korzystają konsumenci?

AS: Doświadczenie pokazuje, że koncesjonowanie oraz reglamentacja w jakiejkolwiek postaci w ostateczności zawsze szkodzi konsumentowi i całej gospodarce. Najlepszym przykładem jest utrzymywanie państwowego monopolu w telekomunikacji. Tam na świecie, gdzie zniesiono ten monopol ceny rozmów telefonicznych ciągle spadają (!) przy takiej jakości, której w naszym kraju nie uświadczysz. W rzeczywistości koncesjonowanie, dawanie wyłączności pewnym ludziom czy instytucjom nie służy ochronie interesów konsumenta, lecz posiadacza koncesji oraz przyznającej tę koncesję biurokracji.

Część polityków z niewiedzy, inni z premedytacją wmawiają społeczeństwu że koncesjonowanie zapobiega nadużyciom. Doświadczenia innych krajów i Polski pokazują, że przede wszystkim wzrasta władza i znaczenie takich polityków oraz ich partii a w ślad za tym pojawia się korupcja. Oszustw całkowicie wyeliminować się nie da ale można je znacząco ograniczyć dzięki dobrze funkcjonującemu aparatowi ścigania i wymiarowi sprawiedliwości. Nic tak nie zachęca do oszustw niż brak realnej możliwości wyegzekwowania zawartych umów. W krajach gdzie prawo jest precyzyjne a sądy działają sprawnie i stoją też na straży bezpieczeństwa obrotu gospodarczego poziom przestępczości gospodarczej z którą styka się klient stanowi margines.

Red.: Czy państwo powinno bezpośrednio angażować się w gospodarkę?

AS: Państwo, jak historia i dzień dzisiejszy pokazują, jest złym gospodarzem posiadanego i powierzonego majątku. Na tak marnotrawny sposób prowadzenia gospodarki jak to robi państwo nie mógłby pozwolić sobie żaden realny prywatny właściciel. Przedsiębiorstwa państwowe przynoszą w Polsce same straty. Pieniądze każdego z nas, pobrane w podatkach są najzwyczajniej wyrzucane w błoto. Ludzie, którzy pracują w tych przynoszących same straty przedsiębiorstwach państwowych, otrzymują zaledwie cząstkę marnowanych pieniędzy. Jednocześnie na własnej skórze odczuwamy tzw. mitręgę biurokratyczną, bezsens wymagania od nas różnego rodzaju zaświadczeń na każdą niemal okoliczność przez coraz większą liczbę urzędników. Aby skutecznie państwo mogło wypełniać swoje funkcje musi je realizować w ograniczonym zakresie. Przypomnijmy sobie te nieodległe czasu, gdy państwo zapewniało nam pokrycie kartek na mięso, talon na buty i samochód. Państwo powinno zapewniać nam bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne oraz gwarantować nam nienaruszalność naszej wolności i własności.

Red.: Do jakich wzorów powinniśmy się odwoływać, budując kapitalizm w Polsce?

AS: Po Normalny kapitalizm, czyli system, którego podstawę stanowi wolność polityczna i gospodarcza oraz własność prywatna, jest systemem bardzo etycznym, gdyż historycznie powstawał na gruncie etyki chrześcijańskiej. W każdej zachodniej uczelni przygotowujących przedsiębiorców są zajęcia i wykłady z etyki biznesu. W naszym kraju traktuje się to jako kuriozum. Dopóki tak będzie chociażby w tej sprawie to kapitalizm w Polsce będzie ciągle tylko z nazwy. To jest tylko drobny przykład ale dla mnie bardzo symptomatyczny. Etyki polscy biznesmeni nie nauczą się tylko w uczelniach ale uczą się przede wszystkim od elity politycznej. Niestety na co dzień stykamy się z gorszącymi relacjami, których negatywnymi bohaterami są politycy. W ich zachowaniu widzę inspiracje rodem z dzikiego buszu. Czy zna Pan jakikolwiek przykład polityka z USA albo Europy Zachodniej, który by zachował poparcie wyborców po stwierdzeniu np. faktu, że spowodował wypadek po pijanemu? Czy wiceministrem mógłby zostać  osobnik poszukiwany listem gończym? W dodatku po stwierdzeniu tego faktu premier utrzymuje go na tej funkcji przez ponad pół roku. Te przykłady powinny unaocznić, że w naszym kraju niestety wszystko może się zdarzyć co byłoby nie do pomyślenia w innym  normalnym kapitalistycznym państwie.

Jedno jest dla mnie pewne, że realnie gwarantujący wolność system prawa, które jest egzekwowane oraz niskie podatki niewątpliwie pomogłyby przywrócić kapitalizm w Polsce, który 50 lat temu u nas istniał.

Red.: Nadal pokutuje opinia, że w gospodarce wolnorynkowej dorabiają się tylko bogaci oraz aferzyści. Czy rzeczywiście biedni i uczciwi nie mają w niej szans?

AS: W normalnej gospodarce rynkowej bogacą się wszyscy, bogaci i biedni. Ważne jest aby wszyscy mieli równe prawo  do zdobywania i pomnażania bogactwa. Brak barier i różnych koncesji był źródłem „dorobienia”  się przez pamiętnych posiadaczy łóżek polowych i tzw. szczęk. Zaczynali prawie od zera. W chwili obecnej niektórzy z nich posiadają po kilka sklepów oraz znaczące majątki. To właśnie gospodarka wolnorynkowa stworzyła im możliwości odmienienia swojego losu na lepsze. Część z nich w pomnażaniu majątku „poszła na skróty”. Ale czas pokazuje, że w kapitaliźmie nie można nie być uczciwym, bo pomijając już względy moralne, to się po prostu na dłuższą metę nie opłaca.

Red.: Jaki jest według Pana bilans koalicji SLD-PSL?

AS: Koalicja, czyli obóz postkomunistyczny, zademonstrowała swoją techniczną sprawność. Wygrała wybory prezydenckie i mimo różnych okoliczności, przez cztery lata pozostała przy władzy. „Współpraca” przy tym zadaniu opozycji parlamentarnej i poza, która zademonstrowała brak profesjonalizmu politycznego i nie tylko tego oraz determinacji w obronie już dokonanych zmian. Koalicja dość łatwo zdemontowała znaczącą część ładu rynkowego powstałego po 1989 roku. Pod jej rządami znacząco ograniczono wolność gospodarczą jak również zaczęto próbować reglamentować wolność polityczną (np. projekt prawa prasowego). Ta stała i niebezpieczna tendencja coraz bardziej wpływała i wpływa na gospodarkę, która jak w socjaliźmie, musi pokonywać przeszkody nieobecne w normalnej gospodarce. Niestety nie jestem do końca przekonany, czy ewentualnie nowy układ władzy nie będzie chciał skorzystać z wypracowanego przez SLD-PSL modelu „kontroli” gospodarki i państwa.

Wywiad zamieszczony w 3 nr Czasu Ostrowieckiego z 1997 r.

* Centrum im. Adama Smitha jest pierwszą w Polsce i Europie postkomunistycznej instytucją powstałą w 1989 r., powołaną do wspierania gospodarki rynkowej. Andrzej Sadowski jest jednym z fundatorów Centrum.